Στο πλαίσιο της συνεχούς προσπάθειας για τη διασφάλιση της φορολογικής συμμόρφωσης και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, οι φορολογικές αρχές εφαρμόζουν στρατηγικές και διαδικασίες ελέγχου που βασίζονται σε εξειδικευμένα κριτήρια. Η αποτελεσματική λειτουργία των φορολογικών ελέγχων απαιτεί την ακριβή ανάλυση των δεδομένων και την εφαρμογή κατάλληλων εργαλείων για τον προσδιορισμό των πραγματικών φορολογικών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων. Το παρόν άρθρο εξετάζει τις μεθόδους επιλογής και εκτέλεσης φορολογικών ελέγχων, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου παρατηρούνται διακυμάνσεις στον συντελεστή μικτού κέρδους και την εφαρμογή έμμεσων τεχνικών ελέγχου.
Οι φορολογικές αρχές (ΕΛΚΕ, ΔΟΥ ΣΔΟΕ, ΚΕΦΟΜΕΠ, ΚΕΜΕΕΠ, ΥΕΔΔΕ) επιλέγουν τις υποθέσεις για έλεγχο με απόφαση του Διοικητή, βάσει κριτηρίων ανάλυσης κινδύνου και πληροφοριών από εσωτερικές και εξωτερικές πηγές, ή, εξαιρετικά, με άλλα μη δημοσιοποιημένα κριτήρια. Ένα βασικό κριτήριο είναι η πορεία του συντελεστή μικτού κέρδους. Σύμφωνα με την απόφαση Α1215/2023 της ΑΑΔΕ, όπως τροποποιήθηκε με την Α.1039/2024, το έτος 2024 θα πραγματοποιηθούν 27.500 πλήρεις και μερικοί φορολογικοί έλεγχοι από τις ελεγκτικές υπηρεσίες της Γενικής Διεύθυνσης Φορολογικών Λειτουργιών, εξαιρουμένων των Υ.Ε.Δ.Δ.Ε., 25.400 μερικοί επιτόπιοι έλεγχοι για τη διαπίστωση της ορθής εκπλήρωσης των φορολογικών υποχρεώσεων, και 2.500 έλεγχοι για τη διαπίστωση της ορθής εκπλήρωσης των υποχρεώσεων στη φορολογία μεταβίβασης ακινήτων, κληρονομιών, δωρεών και γονικών παροχών.
Οι επιχειρήσεις που παρουσιάζουν μεγάλες αυξομειώσεις στο συντελεστή μικτού κέρδους συνήθως επιλέγονται για έλεγχο. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση με διπλογραφικά βιβλία παρουσίασε τα εξής αποτελέσματα:
| ΕΤΟΣ | 2019 | 2020 | 2021 |
| Πωλήσεις | 1.850.000€ | 1.970.000€ | 2.350.000€ |
| Κόστος πωληθέντων | 1.550.000€ | 1.590.000€ | 1.900.000€ |
| Μικτό Κέρδος | 300.000€ (16,21%) | 380.000€ (19,29%) | 450.000€ (19,15%) |
| Καθαρό κέρδος | 18.600€ (1%) | 43.000€ (2,18%) | 57.200€ (2,43%) |
Παρατηρούμε αδικαιολόγητες διακυμάνσεις στο ποσοστό μικτού κέρδους, δεδομένου ότι η επιχείρηση δεν έχει αλλάξει τη γκάμα προϊόντων ή την εμπορική της πολιτική. Από τη σύγκριση με ομοειδείς επιχειρήσεις, υπάρχει απόκλιση από το μέσο όρο του κλάδου. Με την τροποποίηση του άρθρου 28 του ν. 4172/2013 (ν. 5073/2023), ορίζεται ρητά ότι αν δεν επαληθεύεται ο συντελεστής μικτού κέρδους ή υπάρχει αδικαιολόγητη μεταβολή μεταξύ ετών, μπορούν να εφαρμοστούν έμμεσες τεχνικές ελέγχου για τον εξωλογιστικό προσδιορισμό των κερδών της επιχείρησης.
Κατά τον έλεγχο, η ελεγκτική αρχή εφαρμόζει την παράγραφο 5 της εγκυκλίου Α.1293/2019 για την επαλήθευση του συντελεστή μικτού κέρδους, και αν διαπιστωθεί αδικαιολόγητη διαφορά, υπολογίζονται τα διαφεύγοντα εισοδήματα. Ο έλεγχος εφαρμόζει και τις εγκυκλίους Α.1008/2020 και Ε.2016/2020 για τις έμμεσες τεχνικές προσδιορισμού του εισοδήματος. Η διαπίστωση του συντελεστή μικτού και καθαρού κέρδους είναι δύσκολη σε απλογραφικά βιβλία και επιχειρήσεις που απαλλάσσονται από την απογραφή, ιδιαίτερα σε επιχειρήσεις λιανικής. Παράδειγμα είναι τα φαρμακεία, όπου ο έλεγχος είναι ευκολότερος λόγω των προκαθορισμένων τιμών αγοράς και πώλησης των φαρμάκων.
Σε επιχειρήσεις με λίγα είδη είναι ευκολότερος ο προσδιορισμός του ΣΜΚ και ΣΚΚ και κατά συνέπεια του διαφεύγοντος εισοδήματος. Παράδειγμα είναι η χονδρική πώληση καπνοβιομηχανικών προϊόντων (π.χ. πρατήριο τσιγάρων). Οι ελεγκτικές υπηρεσίες έχουν επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα σε επιχειρήσεις με πολλά είδη, όπως εστιατόρια, αλλά το κόστος σε ανθρωποώρες είναι μεγάλο. Η απαλλαγή από τη σύνταξη απογραφής σε μικρές επιχειρήσεις και η έλλειψη αντικειμενικών κανόνων ελέγχου προκαλεί στρεβλώσεις και αύξηση της φοροδιαφυγής.
Για την αποφυγή τέτοιων προβλημάτων, η διοίκηση πρέπει να εφαρμόσει εργαλεία προσδιορισμού των αποτελεσμάτων. Η χρήση συντελεστών καθαρού κέρδους και η αυτοπεραίωση μπορούν να βοηθήσουν λογιστές, ελεγκτές και επιχειρηματίες. Τα κλαδικά επιμελητήρια πρέπει να προτείνουν συντελεστές μικτού κέρδους για περιορισμό του αθέμιτου ανταγωνισμού. Μεγάλες διακυμάνσεις του συντελεστή κέρδους οδηγούν στην εφαρμογή έμμεσων τεχνικών ελέγχου για τον επαναπροσδιορισμό του καθαρού κέρδους. Από το 2023, οι φορολογούμενοι θα αντιμετωπίζουν προκαθορισμένα κριτήρια υπολογισμού κερδών, με βάση τον τζίρο, μειώνοντας τα περιθώρια φοροαποφυγής.
Η αποτελεσματική εφαρμογή των φορολογικών ελέγχων είναι καίρια για την εξασφάλιση της δίκαιης κατανομής των φορολογικών βαρών και την ενίσχυση της φορολογικής δικαιοσύνης. Η ανάλυση των δεδομένων και η χρήση σύγχρονων τεχνικών προσδιορισμού εισοδήματος συμβάλλουν στην αποκάλυψη κρυμμένων κερδών και τη μείωση της φοροδιαφυγής. Είναι σημαντικό οι φορολογούμενοι να είναι ενήμεροι για τις πρακτικές αυτές και να τηρούν σχολαστικά τις φορολογικές τους υποχρεώσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία της αγοράς και η δίκαιη φορολογική επιβάρυνση.
